Tài sản ảo là gì? Các quy định pháp luật về tài sản ảo hiện nay

Tài sản ảo là một loại tài sản mới nổi với nhiều tiềm năng nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Việc xây dựng luật pháp và quy định phù hợp để quản lý tài sản ảo là rất cần thiết.

I. Giải thích khái niệm tài sản ảo – Virtual property

Tài sản ảo – Virtual property được tạo ra từ những chương trình máy tính, chỉ tồn tại trong thế giới ảo hoặc kỹ thuật số, biểu hiện dưới dạng các mã số, trị giá được thành tiền và có thể chuyển giao được.

Tài sản ảo được định nghĩa thế nào

Tài sản ảo không có dạng vật chất và là đại diện kỹ thuật số của giá trị có thể được giao dịch, chuyển nhượng hoặc sử dụng cho mục đích thanh toán hoặc đầu tư. Tuy nhiên, tài sản ảo không bao gồm tiền tệ kỹ thuật số (ví dụ: tiền điện tử do ngân hàng trung ương phát hành). 

Tất cả tài sản ảo đều là tài sản kỹ thuật số, nhưng không phải tất cả tài sản kỹ thuật số đều là tài sản ảo. Về mặt pháp lý, có sự phân biệt giữa tài sản ảo và tài sản kỹ thuật số, cụ thể như sau:

• Tài sản ảo là các tệp dữ liệu/dữ liệu được lưu trữ trên máy chủ từ xa không thể tải xuống, không thể xem hoặc truy cập nếu không có tài khoản người dùng.
• Tài sản kỹ thuật số có thể được tải xuống và kiểm soát hoặc xem trên thiết bị dưới sự kiểm soát của chủ sở hữu tài sản. 

Sự khác biệt này gây ra những hậu quả khác nhau đối với việc xóa hoặc hủy các tệp ảo so với tệp kỹ thuật số và do đó yêu cầu phân tích quyền sở hữu, cơ cấu thực thi và cơ chế cấp phép khác nhau.

II. 6 đặc điểm của tài sản ảo

1. Tính phi vật chất – Không có hình dạng vật lý

Do tài sàn ảo chỉ tồn tại dưới dạng dữ liệu kỹ thuật số nên không có hình dạng vật lý như tài sản thông thường. Tài sản ảo thường được giao dịch thông qua blockchain, một hệ thống phi tập trung không yêu cầu bất kỳ cơ quan trung ương nào. 

2. Tính bảo mật cao

Bitcoin là loại tiền số đầu tiên được tạo ra từ ứng dụng blockchain. Mỗi người tham gia được kết nối với mạng bitcoin qua internet và trở thành một ‘nút’ của mạng. Tất cả xác minh và hồ sơ giao dịch sẽ được lưu trữ thưa thớt trong các nút độc lập này. Khi có các giao dịch mới, các nút sẽ cố gắng xác thực và xác nhận chúng, đồng thời thêm chúng vào chuỗi khối để có thể nhận được một lượng bitcoin nhất định làm phần thưởng (đào Bitcoin)

Công nghệ blockchain giúp giao dịch tài sản ảo

Dữ liệu giao dịch được tổ chức thành các khối và được bảo mật bằng mật mã. Khối mới sau đó được kết nối với các khối khác theo trình tự thời gian, tạo thành một chuỗi các khối. Tất cả người tham gia có thể xem và kiểm tra các giao dịch trên blockchain nhưng dữ liệu trên blockchain không thể bị thay đổi hoặc hủy bỏ.

3. Tính ẩn danh người sử dụng

Người dùng có thể sử dụng tài sản ảo để giao dịch mà không cần tiết lộ danh tính của mình.

4. Giá trị tương lai biến động theo nhu cầu thị trường

Giá trị tương lai của tài sản, hàng hóa và vật liệu ảo không ổn định, nó có thể thay đổi chóng vánh do nó phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau, nổi bật nhất là yếu tố về tâm lý và nhu cầu thị trường, sự tiến bộ của công nghệ, sự khan hiếm, tiện ích được nhận thức và hệ sinh thái nơi chúng tồn tại. 

Mặc dù một số tài sản ảo có thể có giá trị nội tại do tiện ích hoặc sự khan hiếm của chúng, nhưng giá trị phần lớn được thúc đẩy bởi sự quan tâm của người dùng và sự sẵn lòng đầu tư thời gian, tiền bạc hoặc công sức của các cá nhân để có được chúng.

5. Mang tính đầu cơ cao

Tài sản ảo không bị giới hạn bởi biên giới quốc gia, bởi vậy có thể dùng để giao dịch trên toàn cầu. Chính bởi hy vọng vào tiềm năng trong tương lai mà nhiều nhà đầu tư đã lựa chọn đầu tư vào các loại tài sản ảo, nổi bật nhất là Bitcoin, Ethereum, Tether, Binance Coin…

Giá trị của tài sản ảo căn cứ theo nhu cầu thị trường

Giá trị của tài sản, hàng hóa và vật liệu ảo có thể không ổn định và chịu sự thay đổi của cộng đồng và nền tảng trực tuyến. Việc dự đoán giá trị chính xác trong tương lai của chúng là một thách thức vì nó phụ thuộc vào sở thích ngày càng tăng của người dùng, tiến bộ công nghệ, cân nhắc về quy định và các yếu tố không thể đoán trước khác.

6. Tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý

Bitcoin và các tài sản ảo khác đang trở nên phổ biến và được thị trường chú ý khi giá của chúng đã tăng mạnh trong quá khứ, trong khi công nghệ blockchain có tiềm năng rất lớn. 

Tuy nhiên, chúng ta phải hiểu các đặc điểm và rủi ro của tài sản mới nổi đó. Không giống như tài sản truyền thống, tài sản ảo thường không có bất kỳ giá trị nội tại nào và cũng không được hỗ trợ bởi bất kỳ chính phủ hoặc ngân hàng nào. Giá của chúng chủ yếu dựa vào niềm tin của nhà đầu tư cũng như cung và cầu thị trường vốn rất nhạy cảm với tin tức và tin đồn thị trường. Bên cạnh đó, quy mô và số lượng người dùng của nhiều tài sản ảo không lớn và giao dịch có thể không sôi động. 

Tài sản ảo không hiện hữu và tiềm ẩn rủi ro

Điều này có thể dẫn đến rủi ro thanh khoản và khả năng thao túng thị trường. Do tính chất ảo và kỹ thuật số, tài sản ảo có liên quan đến nhiều loại rủi ro khác nhau, bao gồm rủi ro nền tảng giao dịch, rủi ro xuyên biên giới, tấn công mạng, bảo mật ví, rửa tiền và tài trợ khủng bố. Ngày càng có nhiều vụ lừa đảo liên quan đến tài sản ảo , trong đó những kẻ lừa đảo sử dụng tài sản ảo làm mồi nhử để lấy tiền của bạn. 

Hơn nữa, các khu vực pháp lý khác nhau có thể có quan điểm khác nhau về các tài sản mới nổi này. Nền tảng giao dịch tài sản ảo có thể không được kiểm soát hoặc chỉ tuân theo quy định nhẹ (tức là không áp dụng hoặc áp dụng các biện pháp bảo vệ nhà đầu tư ở mức tối thiểu) ở các khu vực pháp lý khác nhau và có thể không có đủ sự bảo vệ cho nhà đầu tư.

Các nhà đầu tư quan tâm đến tài sản ảo phải tiến hành nghiên cứu để hiểu rõ tính năng, hoạt động và rủi ro của tài sản ảo. Hãy chắc chắn rằng bạn đánh giá mức độ chấp nhận rủi ro của mình trước khi đưa ra quyết định đầu tư. Nếu bạn không hiểu đầy đủ về tài sản ảo và không thể chịu được những khoản lỗ tiềm ẩn, bạn nên hạn chế đầu tư vào loại tài sản đó.

III. Tài sản ảo gồm những loại nào?

Tài sản ảo là tài sản tồn tại trong môi trường kỹ thuật số, có giá trị kinh tế và có thể được giao dịch. Chúng có thể bao gồm:

Một số loại tiền ảo nổi bật trên thế giới hiện nay

• Tiền ảo: Bitcoin, Ethereum, Litecoin, Dogecoin…
• Vật phẩm trong trò chơi: Vật phẩm, nhân vật, tiền tệ trong trò chơi trực tuyến.
• Mã thông báo trò chơi, mã thông báo không thể thay thế (NFT), mã thông báo quản trị.
• Vật phẩm sưu tầm kỹ thuật số: CryptoPunks, NBA Top Shot,…

Năm 2021, bức tranh mèo bay kỹ thuật số được bán trên Foundation với giá 580.000 USD. Đây là phiên bản độc nhất được tạo từ ứng dụng NFT (Non Fungible Token).

Nyan Cat – Bức tranh mèo bay có giá trị hàng trăm ngàn USD

IV. Pháp luật định nghĩa tài sản ảo là gì?

Điều 163 Bộ luật Dân sự 2005 quy định: Tài sản bao gồm “vật, tiền, giấy tờ có giá và các quyền tài sản”. Như vậy, pháp luật mới chỉ liệt kê các đối tượng được coi là tài sản, chưa có tiêu chí để xác định tài sản ảo.

Theo Cổng thông tin điện tử Quốc hội Việt Nam, tài sản ảo được nhận định là một loại tài sản phi truyền thống. Thế giới ảo là nơi thử nghiệm các lý thuyết pháp lý mới. Trạng thái quyền sở hữu tài sản ảo trong thế giới ảo thay đổi tuỳ theo trò chơi. 

Mặc dù pháp luật chưa ghi nhận quyền sở hữu tài sản ảo nhưng trên thực tế các nhà phát triển trò chơi vẫn cung cấp khả năng chiếm hữu, sử dụng và chuyển nhượng tài sản ảo tới người chơi, đồng thời hạn chế quyền sở hữu bằng “thỏa thuận cấp phép người dùng cuối” (EULA).

1. Các quốc gia trên thế giới quy định thế nào về tài sản ảo?

Cho đến nay, trên thế giới chỉ có El Salvador và Cộng hòa Trung Phi chấp nhận Bitcoin làm phương tiện đấu thầu hợp pháp lần lượt vào năm 2021 và 2022. Nhưng sáng kiến ​​này đã bị Quỹ Tiền tệ Quốc tế và các bên khác chỉ trích và nghi ngờ.

Các nước Anh, Pháp, Đức, Mỹ, Nhật, Canada…đều đã xây dựng khung pháp lý về tài sản ảo, bao gồm: Chính sách quản lý hoạt động kinh doanh và sử dụng tài sản ảo,chính sách thuế đối với đầu tư, kinh doanh tài sản ảo, chính sách bảo vệ quyền lợi cho người sở hữu cùng những giao dịch bị cấm.

Dưới đây là một số ví dụ về quy định pháp luật về tài sản ảo ở một số quốc gia:

• Mỹ: Cơ quan chịu trách nhiệm quản lý tài sản ảo là Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Hoa Kỳ (SEC) và Ủy ban Giao dịch Hàng hóa Tương lai Hoa Kỳ (CFTC).
• Nhật Bản: Luật Thanh toán Dịch vụ Tài chính (PSFA) được sửa đổi vào năm 2017 để bao gồm tiền ảo.
• Liên minh Châu Âu: Quy định về Thị trường Tiền tệ (MiCA) dự kiến ​​sẽ có hiệu lực vào năm 2024, sẽ tạo ra một khuôn khổ pháp lý thống nhất cho tiền ảo ở EU.

2. Việt Nam đã có khung pháp lý cho tài sản ảo chưa?

Hiện tại, Việt Nam chưa có luật riêng về tài sản ảo. Tuy nhiên, Luật Dân sự 2015 coi tài sản ảo là “tài sản khác” hoặc theo Nghị định 101/2020/NĐ-CP đã đề cập đến vấn đề quản lý, sử dụng dịch vụ thanh toán trung gian trên mạng.

Việt Nam đang nghiên cứu hoàn thiện pháp lý về tài sản ảo

Phân tích về khung pháp lý của tài sản ảo, Ths. Nguyễn Huy Hoàng Nam, Khoa Pháp luật Dân sự, Trường Đại học Luật Hà Nội cho biết Nhà nước đã có những bước tiến quan trọng về nghiên cứu và xây dựng khung pháp lý về tài sản ảo. Có thể kể ra các văn bản về quản lý tài sản ảo, tài sản mã hóa như: 

– Báo cáo số 255/BC-BTP (ngày 29/10/2018) của Bộ Tư pháp về việc rà soát, đánh giá toàn diện thực trạng pháp luật về tài sản ảo, tiền ảo, nhận diện và đề xuất các định hướng hoàn thiện

– Quyết định số 242/QĐ-TTg ngày 28/2/2019 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Cơ cấu lại thị trường chứng khoán và thị trường bảo hiểm đến năm 2020, định hướng đến năm 2025.

– Quyết định số 2289/QĐ-TTg ngày 31/12/2020 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Chiến lược quốc gia về Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến năm 2030…

ThS. Nguyễn Thị Long, Giảng viên khoa pháp luật dân sự, Đại học Luật Hà Nội cho biết pháp luật Việt Nam hiện hành không loại trừ việc coi tài sản ảo là tài sản mà tài sản ảo nếu đáp ứng các điều kiện luật định hoàn toàn có thể là tài sản ở dạng quyền tài sản.

Việc pháp luật không có quy định cụ thể về tài sản ảo khiến những giao chưa được xác thực tính hợp pháp, do vậy Nhà nước cũng chưa có cơ sở pháp lý để tính thuế. Do đó, Việt Nam cần xây dựng lộ trình hoàn thiện, chính sách pháp luật về quyền sở hữu đối với tài sản ảo

Cần xây dựng luật pháp phù hợp để quản lý tài sản ảo

Sự phức tạp của “tiền ảo” đã đặt ra thách thức không nhỏ đối với hệ thống luật tài sản của Việt Nam và nhiều quốc gia trên thế giới, đòi hỏi phải cập nhật quan niệm mới về phân loại tài sản, về khái niệm quyền sở hữu

Các quốc gia đang ngày càng quan tâm đến việc quản lý tài sản ảo. Nhiều quốc gia đã và đang xây dựng luật riêng về tài sản ảo để bảo vệ người tiêu dùng và ngăn chặn các hoạt động bất hợp pháp.

Trên đây, TOPI đã tổng hợp những thông tin về tài sản ảo và các quy định pháp luật Việt Nam về tài sản ảo mới nhất hiện nay, hy vọng có thể giúp nhà đầu tư có được quyết định đúng đắn nhất nếu có ý định đầu tư vào loại tài sản này.